Öncelikle TS500‘de yer alan Donatı Akma Dayanımı‘nın tanımı şu şekildedir:  Donatı akma dayanımı, eksenel çekme altında denenen donatı çeliğinin, akma sınırına ulaştığı anda taşıdığı gerilme değeridir.

Akma Dayanımı,Re” veya “fy ” ile ifade edilir. Akma Dayanımı Üst Sınırı ise “ReH” olarak ifade edilir.

Ayrıca, “Üst Akma Sınırı”, “Alt Akma Sınırı” vb. gibi diğer terimler ile ilgili bilgileri aşağıda belirttiğimiz kaynaklardan inceleyebilirsiniz.

Peki akma ne oluyor, ne anlama geliyor derseniz basit tabiriyle; donatıya kuvvet uygulanırken, donatı kalıcı olarak şekil değişimine uğruyorsa donatı akma dayanımını aşmış demektir. Bir diğer tabirle donatı “plastik şekil değişimi” ne uğramıştır. İşte biz akmanın başladığı bu noktaya “akma sınırı” deriz. Donatının aktığı anda ölçülen gerilmeye ise “Akma Gerilmesi” veya “Akma Dayanımı” denir.

Donatı kuvvete maruz kalırken belirgin bir şekil değişimine uğrar ve bu esnada kuvvet sabit kalır. İşte bu nokta donatının akma sınır değeridir. Bu kuvvetin sabit kalarak değişmediği esnada meydana gelen uzamaya ise “Akma Sınırı Uzaması” denir. Donatıya uygulanan kuvvet ortadan kalksa dahi donatı kalıcı olarak şekil değiştirdiğinden tekrar eski şekline dönmesi beklenmez. Ancak akma dayanımı aşılmamış olsaydı donatının maruz kaldığı kuvvet ortadan kalktığı zaman tekrar eski şekline dönmesi beklenirdi. Yani donatı elastik bölgede veya elastik davranış göstermiş olarak tabir edilirdi.

Donatının belirli bir akma göstermemesi yani akma olayının gerçekleşmemesi durumunda ise, %0,2’lik  kalıcı şekil değiştirme noktasına karşılık gelen gerilme akma dayanımı olarak “Rp0,2” (fp0,2) esas alınır. Bu bize malzemenin “gevrek” olduğunu gösterir. Gevrek malzemelerde şekil değiştirme olmadan, aniden kırılma görülür. Bu bize elastik sınır ile akma dayanımının aynı olduğunu gösterir. (Örn: beton, tuğla, ahşap vb.)

Grafik – Çekme Deneyi

Yukarıda bahsettiğimiz terimleri ve bu terimlerin oluşma şekillerini daha iyi anlamanız için yukarıdaki örnek grafiği de inceleyebilirsiniz.

Yukarıda verilen grafik yüksek karbonlu çeliğe aittir. Akma görülmediği için %0,2’lik birim uzamaya denk gelen gerilme kuvveti akma dayanımı (gerilmesi) olarak alınmıştır. Aşağıda yer verdiğimiz kaynaklardan özellikle Prof. Dr. Ahmet Topçu‘nun hazırlamış olduğu doküman incelenirse düşük karbonlu çeliğe ait grafikleri görebilirsiniz. Bu grafiklerde gerilmenin sabit kalmasına rağmen uzamanın arttığını ve akma dayanımının bu gerilme noktası olduğunu göreceksinizdir. Akma olayı gerçekleştikten sonra grafik eğrisindeki yatay bölge ise burada bahsetmediğimiz ancak kaynaklardan inceleyebileceğiniz akma eşiği veya akma sahanlığı olarak adlandırılan bölgedir.

Donatı Çeliklerinin Mekanik Özellikleri – TS 708

Donatılar sınıflandırılırken akma dayanımları da bir kıstas oluşturmaktadır. TS500‘de “Donatı Karakteristik Akma Dayanımı” olarak yer almaktadır. Ancak çelik sınıflandırmaları sadece akma dayanımları kıstas alınarak yapılan bir sınıflandırma değildir. Konuyla ilgili “Donatı Karakteristik Akma Dayanımı” yazımızı ayrıca inceleyebilir ve çelik sınıflandırma tablosuna ulaşabilirsiniz.

Ayrıca konuyla alakalı olduğundan “Donatı Çekme Dayanımı” isimli yazımızı ve yazımızda bulunan kaynağı incelemenizde büyük fayda görüyoruz.

Konuyla alakalı daha ayrıntılı bilgi edinmek için bazı kaynaklar:

Tanımlamalar, görseller, grafikler, sorular ve çözümleri bakımından özellikle Sayın Yrd. Doç. Dr. Alper CUMHUR’un hazırlanış olduğu bu kaynak ile Sakarya Üniversitesi dokümanlarından elde ettiğimiz 1. ve 2. kaynakları incelemeniz çok faydalı olacaktır.

Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi dokümanlarından elde ettiğimiz “Çekme Deneyi” isimli kaynak konu ile ilgili oldukça faydalı olacaktır.

Dr. M. ÖZEL ve Dr. E. Z. AKA tarafından hazırlanmış “Çeliklerde Akma Sınırı ve Akma Sınırı Uzaması” isimli oldukça faydalı bir kaynak.

Sayın Prof. Dr. Ahmet Topçu’nun hazırlamış olduğu “ÇELİK (TS 708:2016) başlıklı kaynak oldukça faydalı olacaktır.

Doç. Dr. Özkan ÖZDEMİR tarafından hazırlanmış “Malzeme Bilimi” isimli oldukça faydalı bir kaynak.