Hafriyat yani kazı imalatlarına başlamadan önce hafriyat ruhsatı, sigorta işlemleri,  hafriyat döküm izin belgesi vs. gibi (İlgili kurumlardan, belediyelerden istenilen evraklar hazırlanarak alınır.) gerekli işlemler yapılır ve izinler alınır.

Kazıya başlamadan önce dikkat edilmesi gereken bir husus ise projenin gerçekleştirileceği alan içerisinde bulunan mevcut temiz su, pis su, telekom, doğalgaz vs. gibi hatların planlarını, ilgili kurum veya belediyelerden alarak, kazı esnasında bu hatlara zarar verilmemesi için o bölgelerde kazı yapılırken dikkat edilmesi,  gerekirse mevcut şebeke hatlarının yerlerinin özenle belirlenip işaretlenmesi ve her türlü önlemlerin alınması gerekir.

belediyeden-alinan-kanalizasyon-hatti-projesi

Mevcut Kanalizasyon Hattı Örneği

Gerekli görülen yerlerde, örneğin doğal gaz hattının geçtiği bir bölgede kazı yapılacaksa ilgili kuruma bilgilendirme yapılması, gereken önlemlerin alınması ve hatta olası tehlikelere karşı ilgili kurumlardan ekiplerin kazı esnasında bölgede bulunması gerekebilir.

Kazı işlerine başlanmadan önce gereken her türlü önlemler alınmalı, yakınındaki yapılara zarar vermemek için gerekli hesaplar ve yöntemler belirlenmelidir. Bu gibi teknik detaylar ile ilgili her ayrıntıyı ve her kazı yöntemini, çeşidini vs. değinemeyeceğimiz için bunlarla ilgili daha geniş, ayrıntılı kaynaklar yazımızın sonunda mevcuttur.

Temel kazısı yapılırken, temelden su çıkması durumunda veya bir yerlerden su gelmesi durumunda temel kotuna indikten sonra eğimli bir kanal açılıp, içerisine mıcır doldurup (borunun etrafına) daha sonra drenaj borusunu kanala yerleştiririz. Kısacası bir drenaj sistemi ile suyu uzaklaştırırız ancak drenaj ile ilgili yazımızda drenaj sisteminin nasıl yapılması gerektiğini daha ayrıntılı şekilde bulabilirsiniz. Bu işlem ile birlikte temele gelen suyu drenaj borularıyla tahliye etmiş oluyoruz.

Bir diğer yöntem ise kazı alanımızda su fazla ise yine mıcır ile eğimli bir kanal açıp uygun bir yere temel kotundan daha derinde olacak şekil bir kuyu yapılır. Ve böylece suyun kuyuya dolup temele gitmesini engellemiş olursunuz. Kuyudaki suyu da motor pompalar ile çekip uygun bir yere (mevcut kanalizasyon hattı gibi) tahliye etmemiz gerekir. Kuyuya dolan su temiz ise şantiyede sulama vs. işlerinde bile kullanabiliriz. Bu ve benzeri durumlar için kazıya başlamadan önce önlemlerimizi almamız gerekir.

kazi-sirasinda-su-borusu-patlamasi

Kazı Sırasında Patlayan Su Hattı

Kazı imalatına başlamadan önce projemizde bulunan yolları da dikkate alarak kullanabileceğimiz yolları ve güzergahları belirleyerek ilk önce yolları oluşturmamız faydamıza olacaktır. İşin durumuna ve projeye göre bu yollar belirlenip istenilen kota indirilerek bize daha rahat çalışma imkanı verir. Tabi açtığımız yollar proje aşamalarına göre değişebilir ve işin durumuna göre uygun yollar açılıp kullanılabilir.

Projeye göre kazı yapacağımız alan eğimli ise ilk önce tesviye kazısı yapılır. Bu tesviye kazısı yapılar arasındaki kot farkları dikkat alınarak kademeli bir şekilde yapılır ve buna terasman denir.

projede-yollarin-belirlenmesi

Projede Açılması Planlanan Yollar

yollarin-acilmasi

Yolların Belirlenmesi ve Açılması

Temel kazısına başlamadan önce harita mühendisleri veya harita teknikerleri tarafından, yapılacak olan yapının vaziyet planına bakılarak vaziyet planında belirtilen yapı köşe noktaları (koordinatları) sahada belirlenir. Bu noktalar gps veya total station denen aletler ile belirlenmektedir. Bu köşe noktaları sahada işaretlenir. (Sprey boya ile köşe noktaları işaretlenebilir, kireç ile köşe noktaları birleştirilebilir veya köşe noktalarına demir çakılarak şerit bantlar ile temel kazı sınırları belirlenir.

vaziyet-plani-bina-yerlesimleri

Vaziyet Planı – Köşe Koordinatlarına (Mavi Yazılar) Göre Blokların Yerleşimi

 

vaziyet-planina-gore-sinirlarin-alciyla-belirlenmesi

Yukarıdaki Vaziyet Planına Göre Kireç ile Sınırları Belirlenen Binalar

yapi-sinirlarini-serit-cekilerek-belirlemek

Şerit banlar ile Sınırları Belirlenen Bir Bina

Örneğin; binamızın temeli radye temel ise projeden radye temelin boyutlarına bakılır ve temel kazısı yapılırken bina sınırlarına ampatman (Radye temeller yapı oturum alanından  daha geniş oluşturulduğundan, oluşan konsollara inşaat ağzında ampatman denir.) mesafeleri ve çalışma alanı hesaba katılarak kazı yapılır.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi genelde temel kazısı bina veya temel sınırlarından her yönde yaklaşık 1’er metre geniş yapılır. Kazı yapılırken toprağın kendini taşıyabilmesi veya dış etkenlerden dolayı (yağmur vs.) toprağın göçmemesi için kazı şevli (eğimli) yapılmalıdır.

sevli-kazi-1

Temel Kazısı – Şev Örneği

Harita mühendisleri, temel kazısını yapıp kotuna getirdikten sonra biz inşaat mühendisleri zemin etüt raporlarında belirtilen ve hesaplar ile binayı taşıyacağı varsayılan zemini inceleriz.

Temel kazısı yapılırken bir veya birkaç alan seçilerek muayene çukuru açılabilir. Muayene çukuru istediğimiz zemin türünün ne kadar derinde olduğunu veya başka zemin türü varsa gözlem yapmamızı, zemin altında su var ise farketmemizi, zemin altında varsa bulunan suyun ne kadar derinde olduğunu, kısacası kazı yapılan bölgede zemin ile ilgili gözlem yapmamızı ve fikir edinmemizi sağlar.

muayene-cukuru

Muayene Çukuru – Zemin etüt raporunda belirtilen kota göre kazı yapıldığında bulunması gereken sağlam zemin bulunamamış ve zemini incelemek için bir muayene çukuru açılmış

Zemin etüt raporlarında yanlışlıklar olabileceğini de düşünerek, muayene çukuru açılmasında her zaman fayda vardır. Eğer zemin etüt raporlarından farklı bir zemine ulaşıldıysa (daha kötü bir zemine) zeminde iyileştirme yapılması gerekir. İstediğimiz zemin türü kazı alanında mevcut değilse ve alt kotlara indikçe hala bulunamıyor ve sağlam zemine ulaşamıyorsak veya zemin türüyle ilgili yeterli bilgimiz yoksa, zeminin yapıyı taşıyamayacağına dair şüphelerimiz varsa zemin etüt firmalarından mevcut zemine göre yeni bir zemin etüt raporu hazırlanması istenebilir.(Zemin etüdü ve raporları konusu ile ilgili “Temeller ve Temel Çeşitleri” isimli yazımızdan ne gibi sorunlar olduğunu ve yapılan yanlışlarla ilgili bilgiler edinebilirsiniz.) Yeni zemin etüt raporunda zeminin uygun olmadığına dair bir sonuç çıkar ise mevcut zeminin özelliklerine göre farklı bir temel sistemi (ör: fore kazık sistemi) ile yeniden projelendirilme yapılması gerekebilir.

Temel kotuna gelinip kazı tamamlandıktan sonra, kazı yapılırken örselenen zeminin düzeltilmesi için zemin silindir ile sıkıştırılmalıdır. Muayene çukurunun temel sınırlarının içinde açılıp sonra geri doldurulması, zemini örseleyip gevşeteceğinden mümkün olduğu kadar temel sınırlarının dışında ancak temele yakın bir bölgeden açılması gerekir. Sağlam zeminin 3 – 4 metre aşağıda bulunması durumunda, 3 – 4 metrede zemin iyileştirmenin sağlıklı olmayacağı düşünülerek ve temel sistemini de değiştirmek istemiyorsak gerekli hesaplar yapılarak çeşitli çözümler bulunabilir veya örneğin yapıya bir bodrum kat daha eklenmesi de bir çözüm olabilir. Tabi bu durumda zemin ile ilgili hesaplar ve statik vb. hesaplar tekrar yapılmalıdır.

Projeye göre zemin ile grobeton arasında kırmataş vs. istenmiyorsa yani zeminin üzerine direk grobeton dökülecek ise çeşitli sebeplerden beton ile zemindeki toprağın vs. birbirine karışmasını önlemek gerekir.

Zemini silindir ile sıkıştırmaya başlamadan önce iş makinaları ve harita teknik elemanlarının kontrolünde tesviye (zemin düzeltme) yapılır. Daha sonra silindir ile sıkıştırma yapılır.

temel-zeminini-silindir-ile-sukistirma

Silindir ile Sıkıştırılan Temel Zemini

silindir-ile-sikistirilan-zemin

Silindir ile Sıkıştırılan Temel Zemini

Tesviye ne kadar düzgün olursa grobeton dökülürken betondan o kadar tasarruf sağlanmış olur. Sıkıştırma işlemi ne kadar iyi olursa zaman içerisinde yapının kabul edilebilir oturma miktarları o kadar az olur.

Eğer temelimizde asansör çukuru mevcut ise asansör çukurunun yeri harita ekibi tarafından aplike edilir. Asansör çukurunda da aynı şekilde grobeton – su yalıtımı vs. gibi işlemler yapılacaktır. Asansör çukuru da temel ile beraber çalışır ve detayları temel projesinde yer alır. Açılacak çukur ebatları asansör boşluğu ebatından fazla olacaktır. Kısacası detaylar incelenip yapılacak imalatlar göz önüne alınarak en son asansör çukurunun kalıbı çakıldığında ve sonrasında betonu döküldüğünde projedeki boyutlarını tutması gerekir.statik-temel-projesinde-belirtilen-asansor-cukuru


Asansör Çukuru – Statik Temel Projesinde Belirtilen Kesitler

Eğer projemizde birleşik temeller varsa iki temel arasındaki kademe farkı (kot farkı) dikkate alınarak ve proje detayları incelenerek ona göre kazı yapılır. Gerekirse ölçüler kontrol edilir, harita ekibinden proje üzerindebelirlediğimiz bazı noktaların yerinin işaretlenmesi istenir ve gerekli kontroller sağlanır. Bütün bu aşamalarda statik ve mimari projeler incelenerek karşılaştırılır. Projedeki detaylara bakılır ve imalata başlanır.

kademeli-temel-kazisi Kademeli Birleşik Temel Kazısı

asansor-cukuru-kazisi Temel Kazısı – Asansör Çukuru

Ayrıca kazı esnasında çıkabilecek tarihi eserler, tüneller vs. gibi tarihi ve kültürel mirasımıza katkı sağlayacak herhangi bir durumda ilgili kurumlara bilgi verilmeli ve çalışma durdurulmalıdır. İlgili kişiler gerekli çalışmaları ve incelemeleri yaptıktan sonra onların talimatlarına göre hareket edilmelidir. İlgili kurum çalışmalarını bitirene kadar etrafı güvenli bir şekilde kapatılmalı ve yetkililer dışında kimsenin girmesine izin verilmemelidir.

kazi-sirasinda-rastlanan-tarihi-eser-ve-etrafinin-cevrilmesi

 

temel-kazisinda-bulunan-tarihi-eser

Kazı Esnasında Çıkan Tarihi Eser

Temel kazısına başlamadan önce kazı alanına dışarıdan insanların girmemesi için kazı alanı ve şantiye alanı çevrilmelidir. Kazı alanı etrafında gerekli tüm güvenlik önlemleri alınmalıdır. Özellikle kazı etrafını çevirmek, insanların kazı alanına girmesini engellemek için önlemler almak, geceleyin aydınlatmak ve uyarıcı levhalar koymak, bilhassa önem arz etmektedir. Gerekirse iksa sistemleri kullanılmalı kazı alanına giriş – çıkışlar için uygun yollar yapılmalıdır. Kazı ve hafriyat ile ilgili teknik şartnameler ve ilgili yönetmeliklere göre hareket edilmelidir. Projenin varsa ilgili özel şartnamesi de incelenmelidir.

 

Ayrıca kazı işleri ile ilgili çeşitli bilgilere, detaylara ve yönetmelikle ulaşabileceğiniz kaynaklar aşağıda mevcuttur.

İnşaat Mühendisleri Odası’nın (İMO) sitesinde bulunan Genel Teknik Şartname  içerisinde yer alan Kazı İşleri Genel Teknik Şartnamesi’ne bakabilirsiniz.

Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü – KAZI İŞLERİ TEKNİK ŞARTNAMESİ

Yıldız Teknik Üniversitesi – İnş. Yük. Müh. Ahmet Yüksel KARAHAN’ın hazırladığı ve içerisinde “Şehir içi kazılarında kazı yapanların yan binaya karşı sorumlulukları ve yan binaların bu çerçevede sorumlulukları konusunu da barındıran  Bayındırlık ve İskan Bakanlığı da baz alınarak hazırlanmış bir kaynak.

İş Makineleri ve Çeşitleri ile İlgili Bir Kaynak

 

Ve tabi internette ulaşabileceğiniz veya satın alabileceğiniz bir çok kaynağa da ulaşmanız mümkün. Konunun kısa özeti diyelim 🙂